Διαχείριση κρίσεων – όταν το παιδί σας ξεσπάει σε δημόσιο χώρο!

Ένα χαριτωμένο βίντεο για καθημερινούς γονείς με «υπερφυσικές» δυνάμεις από το περιοδικό Parents, δίνει ιδέες για να αντιμετωπίσετε τις δύσκολες στιγμές όταν το παιδί σας χάνει την ψυχραιμία του σε δημόσιο χώρο και ειδικά στον χώρο που είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσετε πρόβλημα: σε ένα κατάστημα παιχνιδιών.

Να το έρχεται. Άλλο ένα παιδικό ξέσπασμα. Σε δημόσιο χώρο, στο μαγαζί για παιχνίδια. Πηγαίνεις να αγοράσεις ένα δώρο γενεθλίων για το παιδί ενός φίλου. Αλλά αυτό το σχέδιο ναυάγησε. Το μικρό σου αγγελούδι θέλει κάτι, και δεν θα φύγει αν δεν το πάρει. Και τώρα ο κόσμος σε κοιτάζει με «εκείνο» το βλέμμα. Είναι λίγο αργά για αυτή την κατάσταση, αλλά πώς θα ήταν αν μπορούσατε να χειριστείτε το πρόβλημα πριν ξεκινήσει;

Toddler's Tantrum Untitled-2

Ας πάμε λίγο πίσω για να δούμε πως θα το χειριζόταν ο σούπερ γονιός. Κατ’ αρχάς, διαχείριση προσδοκιών πριν από την είσοδο στο κατάστημα. Φροντίστε να ξέρει το παιδί σας ότι πηγαίνετε εκεί για να αγοράσετε δώρο για ένα άλλο παιδί κι αυτό ήταν. Τραβήξτε μια κόκκινη γραμμή και (εδώ είναι το κρίσιμο σημείο) μην την παραβιάσετε. Φυσικά μπορείτε σε κάθε περίπτωση να επιλέξετε το μονοπάτι που περιλαμβάνει μια μικρή δωροδοκία -δοκιμάστε να πείτε κάτι όπως: αν είσαι ήσυχος / ήσυχη, θα παίξουμε κρυφτό όταν επιστρέψουμε στο σπίτι. Στη συνέχεια, κάντε τη διαδικασία παιχνίδι. Ας είμαστε ρεαλιστές, ξέρετε ότι το παιδί σας θα δείξει όλα τα παιχνίδια που του αρέσουν στο μαγαζί. Κρατήστε σημειώσεις, σε περίπου δύο μήνες θα έχουμε Χριστούγεννα, κι όταν το παιδί σας σταματήσει να φτιάχνει μια λίστα με ό,τι του αρέσει στο κατάστημα, θα είναι η σειρά σας. Αυτό είναι ένα καλό μάθημα ότι δεν μπορεί πάντα να παίρνει ό,τι επιθυμεί. Τελικά, χρησιμοποιήστε τις υπερδυνάμεις σας και μην εμπλακείτε σε διαμάχη με το παιδί σας. Μην το κοιτάτε, μην λέτε τίποτα. Απλώς αγοράστε το παιχνίδι για το οποίο ήρθατε και έξω από την πόρτα! Και μην ανησυχείτε για τους άλλους πελάτες στο κατάστημα. Το πιο πιθανό είναι ότι έχουν βρεθεί κι αυτοί στη θέση σας. Θυμηθείτε τον πρώτο κανόνα της σωστή διαχείρισης των εκρήξεων θυμού των παιδιών: δεν συζητάτε τα ξεσπάσματα. Γιατί αυτό οδηγεί σε ακόμη περισσότερα ξεσπάσματα. Τώρα είστε έτοιμοι να πάτε στο μαγαζί σαν σούπερ γονιός που είστε. Καλή επιτυχία!

Πηγή: Parents Magazine

Βρέχει το κρεβάτι του;

firemanΕκατομμύρια παιδιά βρέχουν το κρεβάτι τους. Αν το παιδί σας είναι ένα από αυτά, τουλάχιστον μην ξεχνάτε ότι δεν είναι το μόνο.

Αν και τα περισσότερα παιδιά μαθαίνουν να χρησιμοποιούν την τουαλέτα μεταξύ του δεύτερου και τέταρτου έτους της ζωής τους, μερικά μπορεί να μην καταφέρνουν να μείνουν στεγνά τη νύχτα παρά αφού μεγαλώσουν λίγο περισσότερο.

Κάθε παιδί αναπτύσσεται με το δικό ρυθμό. Για παράδειγμα περίπου 20% των πεντάχρονων, 10% των επτάχρονων και 5% των δεκάχρονων παιδιών μπορεί ακόμη να βρέχουν το κρεβάτι τους.

Το καλό νέο είναι πως δεν πρόκειται για κάποια ασθένεια, αν και η συνήθεια αυτή μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα σε παιδιά και γονείς.

Διαβάστε στη συνέχεια τι λέει για το πρόβλημα αυτό η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής και τι μπορεί να γίνει για την αντιμετώπισή του.

Αιτίες

Αν και δεν είναι πλήρως κατανοητές όλες οι αιτίες για τις οποίες μερικά παιδιά βρέχουν το κρεβάτι τους, ακολουθούν μερικές που θεωρούνται πιθανές:

  • Το παιδί σας κοιμάται βαριά και δεν ξυπνάει όταν η κύστη του του στέλνει σήμα ότι έχει γεμίσει.
  • Το παιδί σας δεν έχει μάθει ακόμη πώς να κρατάει και να αδειάζει την κύστη του. (Η επικοινωνία μεταξύ εγκεφάλου και ουροδόχου κύστης μπορεί να πάρει καιρό για να αναπτυχθεί)
  • Το σώμα του παιδιού σας παράγει υπερβολικά μεγάλη ποσότητα ούρων στη διάρκεια της νύχτας.
  • Το παιδί σας είναι δυσκοίλιο, με αποτέλεσμα να ασκείται πίεση στην κύστη και να προκαλούνται προβλήματα τόσο στη συγκράτηση όσο και στην πλήρη εκκένωση της ουροδόχου κύστης.
  • Το παιδί σας είναι λίγο άρρωστο, είναι πολύ κουρασμένο ή αντιδρά σε αλλαγές στο σπίτι ή μεγάλο άγχος.
  • Υπάρχει οικογενειακό ιστορικό. Τα περισσότερα παιδιά που βρέχουν το κρεβάτι τους έχουν τουλάχιστον έναν γονιό που είχε το ίδιο πρόβλημα ως παιδί.
  • Η ουροδόχος κύστη του παιδιού σας είναι μικρή ή δεν έχει αναπτυχθεί αρκετά για να κρατήσει τα ούρα καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας.
  • Το παιδί σας έχει κάποιο υποκείμενο πρόβλημα υγείας.

Τι μπορείτε να κάνετε

Τα περισσότερα παιδιά βρέχουν το κρεβάτι τους κατά την περίοδο που μαθαίνουν να χρησιμοποιούν την τουαλέτα. Ακόμη και αφού τα καταφέρουν για αρκετές ημέρες ή ακόμη και εβδομάδες, μπορεί να αρχίσουν πάλι να βρέχουν το κρεβάτι τους τη νύχτα. Αν αυτό συμβεί στο παιδί σας, απλώς αρχίστε ξανά τις πάνες για τη νύχτα και προσπαθήστε ξανά αργότερα. Συνήθως, το πρόβλημα εξαφανίζεται καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν. Αν φτάσουν στη σχολική ηλικία και εξακολουθούν να βρέχουν το κρεβάτι τους, αυτό μάλλον σημαίνει ότι ποτέ δεν ανέπτυξαν τον νυχτερινό έλεγχο της ουροδόχου κύστης τους. Αν σας απασχολεί το ότι το παιδί σας βρέχει το κρεβάτι του ή αν το παιδί σας στενοχωριέται για αυτό, συζητήστε με τον παιδίατρό σας. Μπορεί να σας κάνει τις ακόλουθες ερωτήσεις σχετικά με το πρόβλημα:

  • Υπάρχει ιστορικό με τέτοιο πρόβλημα στην οικογένεια;
  • Πόσο συχνά και πότε αδειάζει την κύστη του το παιδί σας στη διάρκεια της ημέρας;
  • Μήπως έγιναν κάποιες αλλαγές στη ζωή του παιδιού στο σπίτι, όπως η άφιξη νέου μωρού, διαζύγιο ή μετακόμιση;
  • Το παιδί σας πίνει ανθρακούχα αναψυκτικά, καφεΐνη, πορτοκαλάδες, λεμονάδες ή πολύ νερό πριν από τον ύπνο;
  • Υπάρχει κάτι άλλο ασυνήθιστο σχετικά με τον τρόπο που το παιδί σας ουρεί ή με το χρώμα των ούρων του;

Ενδείξεις ιατρικού προβλήματος

Αν το παιδί σας είχε μάθει να χρησιμοποιεί την τουαλέτα για περισσότερους από έξι μήνες και ξαφνικά αρχίζει να βρέχει το κρεβάτι του, επισκεφτείτε τον παιδίατρό σας. Μπορεί αυτή να είναι μια ένδειξη για ιατρικό πρόβλημα. Ωστόσο, τα περισσότερα ιατρικά προβλήματα που προκαλούν την επανεμφάνιση της νυχτερινής ενούρησης έχουν και άλλα συμπτώματα όπως:

  • Αλλαγές στην ποσότητα και τη συχνότητα ούρησης στη διάρκεια της ημέρας.
  • Πόνος, κάψιμο ή δυσκολία στη διάρκεια της ούρησης.
  • Πολύ μικρή ή στενή ακτίνα ούρησης ή σταγονοειδής ούρηση που είναι είτε συνεχής είτε συμβαίνει αμέσως μετά την ούρηση.
  • Θολά ή ροζ ούρα ή κηλίδες αίματος στο εσώρουχο.
  • Απώλεια ούρων και κατά τη διάρκεια της ημέρας.
  • Απότομη αλλαγή στο χαρακτήρα ή τη διάθεση.
  • Φτωχός έλεγχος και του εντέρου.
  • Απώλεια ούρων μόλις ασκηθεί πίεση (βήχας, τρέξιμο, σήκωμα βάρους).
  • Συγκεκριμένες διαταραχές βάδισης (προβλήματα στο περπάτημα που μπορεί να αποτελούν ένδειξη νευρολογικού προβλήματος)
  • Διαρκής υγρασία.

Αν το παιδί σας έχει οποιοδήποτε από τα παραπάνω συμπτώματα, ο παιδίατρός σας μπορεί να θελήσει να εξετάσει τους νεφρούς ή την ουροδόχο κύστη. Αν είναι απαραίτητο, ο παιδίατρος θα σας παραπέμψει σε ειδικό παιδο-ουρολόγο.

Η διαχείριση του προβλήματος

Κρατήστε τις ακόλουθες συμβουλές κατά νου αν το παιδί σας βρέχει το κρεβάτι του.

  • Μην κατηγορείτε το παιδί σας. Να θυμάστε ότι δεν είναι δικό του λάθος (βλ. αιτίες)
  • Να είστε ειλικρινείς με το παιδί σας για αυτό που συμβαίνει. Ενημερώστε το παιδί ότι δεν φταίει σε κάτι και ότι τα περισσότερα παιδιά μεγαλώνοντας το ξεπερνούν.
  • Δείξτε ευαισθησία για τα συναισθήματα του παιδιού σας. Αν δεν μεγαλοποιήσετε το θέμα αυτό, οι πιθανότητες είναι πως ούτε τα παιδιά σας θα το κάνουν. Επίσης να θυμίζετε στο παιδί σας ότι και άλλα παιδιά βρέχουν το κρεβάτι τους.
  • Προστατέψτε το κρεβάτι. Ένα πλαστικό κάλυμμα κάτω από τα σεντόνια προφυλάσσει το στρώμα από την υγρασία και τις μυρωδιές.
  • Αφήστε το παιδί σας να βοηθήσει. Καλό είναι να το ενθαρρύνετε να βοηθήσει στο άλλαγμα των σεντονιών και σκεπασμάτων. Αυτό είναι ένα καλό μάθημα υπευθυνότητας, ενώ το βοηθάει να μην ντρέπεται αν η υπόλοιπη οικογένεια ξέρει για το πρόβλημα. Ωστόσο, αν το παιδί βλέπει κάτι τέτοιο σαν τιμωρία, καλύτερα να μην το κάνετε.
  • Απαγορέψτε τα πειράγματα για αυτό το θέμα στην οικογένειά σας. Μην αφήσετε μέλη της οικογένειας, ειδικά τα αδέλφια να πειράζουν το παιδί. Εξηγήστε τους ότι δεν φταίει σε κάτι.
  • Πάρτε μέτρα πριν από την ώρα του ύπνου. Φροντίστε να πάει το παιδί στην τουαλέτα και αποφύγετε τη λήψη μεγάλων ποσοτήτων υγρών πριν από τον ύπνο.
  • Προσπαθήστε να ξυπνήσετε το παιδί σας για να πάει στην τουαλέτα μία ή δύο ώρες αφού έπεσε για ύπνο για να το βοηθήσετε να μείνει στεγνό καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας.
  • Να σκέφτεστε θετικά. Ανταμείψτε το παιδί για τις στεγνές νύχτες. Υποστηρίξτε το και μην το τιμωρείτε για τις νύχτες που θα βρέξει το κρεβάτι του.
  • Παρακολουθείτε τις καθημερινές συνήθειες της κύστης και του εντέρου του παιδιού σας.

Συναγερμοί νυχτερινής ενούρησης

Σε περίπτωση που το παιδί σας δεν μπορεί να μείνει στεγνό στη διάρκεια της νύχτας ενώ έχετε ακολουθήσει τα παραπάνω βήματα για 1-3 μήνες, μπορεί να είναι ενδεδειγμένη η χρήση ενός συναγερμού νυχτερινής ενούρησης, ο οποίος ανιχνεύει την εμφάνιση ούρων και χτυπάει για να ξυπνήσει το παιδί και να πάει στην τουαλέτα. Όταν χρησιμοποιείται σωστά, εντοπίζει την υγρασία αμέσως και ενεργοποιείται. Βεβαιωθείτε μόνο ότι το παιδί θα ξαναβάλει σε ενέργεια το συναγερμό όταν θα γυρίσει στο κρεβάτι του. Οι συναγερμοί αυτοί έχουν 50-75% επιτυχία. Κατά κανόνα βοηθούν πολύ τα παιδιά που κοιμούνται βαριά. Ρωτήστε τον παιδίατρο για τον τύπο συναγερμού που είναι καλύτερος για το δικό σας παιδί.

Φαρμακευτική προσέγγιση

Υπάρχουν φάρμακα για την αντιμετώπιση της νυχτερινής ενούρησης για παιδιά έξι ετών ή μεγαλύτερα. Αν και αυτή η αντιμετώπιση σπάνια θεραπεύει το πρόβλημα, μπορεί να βοηθήσει αρκετά, ειδικά όταν τα παιδιά αρχίζουν να κοιμούνται σε φιλικά σπίτια ή σε κατασκηνώσεις. Ο γιατρός του παιδιού σας μπορεί να σας πει περισσότερα για αυτά τα φάρμακα και αν είναι κατάλληλα για το παιδί σας. Μην ξεχάσετε να ρωτήσετε για τυχόν παρενέργειες.

Φοβού τις «θεραπείες»

Υπάρχουν πολλά προγράμματα θεραπείας και συσκευές που υποστηρίζουν ότι μπορούν να θεραπεύσουν τη νυχτερινή ενούρηση. Να είστε προσεκτικοί: πολλά από αυτά τα προϊόντα προβάλλουν ψευδείς και υπερβολικούς ισχυρισμούς αποτελεσματικότητας και μπορεί να είναι πολύ ακριβά. Ο παιδίατρός σας είναι η κατάλληλη πηγή συμβουλής για το πρόβλημα αυτό. Συζητήστε μαζί του πριν ξεκινήσετε οποιοδήποτε πρόγραμμα θεραπείας.

Μείνετε θετικοί

Μην αποθαρρύνεστε αν μια θεραπεία δεν φέρει αποτέλεσμα. Μερικά παιδιά θα αντιδράσουν καλά σε ένα συνδυασμό θεραπειών που περιλαμβάνει φάρμακα και συναγερμούς. Αυτό συχνά περιλαμβάνει την παρακολούθηση από παιδίατρο. (Εάν το παιδί σας ανήκει στο μικρό ποσοστό των παιδιών που δεν ανταποκρίνονται σε καμία θεραπεία, μιλήστε με το γιατρό σας για τρόπους διαχείρισης της νυχτερινής ενούρησης).

Επίσης, στις περισσότερες περιπτώσεις, η νυχτερινή ενούρηση ελαττώνεται καθώς το σώμα του παιδιού ωριμάζει. Μέχρι την εφηβεία, σχεδόν όλα τα παιδιά θα έχουν ξεπεράσει το πρόβλημα. Μόνο 2-3% θα εξακολουθήσει να έχει πρόβλημα ενούρησης και σαν ενήλικες. Μέχρι το παιδί σας να ξεπεράσει το πρόβλημα, θα χρειαστεί μεγάλη συναισθηματική υποστήριξη από την οικογένεια. Μπορεί να βοηθήσει και επιπρόσθετη υποστήριξη από παιδίατρο,παιδο- ουρολόγο ή ακόμη και ψυχολόγο.

Πηγή: ©2006 Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής, επικαιροποιημένο 4/2013

Στο μυαλό των μωρών

Being-baby John-Malkovich copy

.

Πέντε έρευνες αποκρυπτογραφούν τα μυστικά των μωρών. Τι καταλαβαίνουν, τι σκέφτονται; Μια ματιά στο μυαλό του μωρού σας…

.

Υψηλό αίσθημα δικαίου
Τα παιδιά μοιράζονται πιο εύκολα από όσο νομίζατε. Δεν έχει σημασία πόσες φορές ακούσατε το παιδί σας να φωνάζει «είναι δικό μου!» -αποδείχτηκε και επιστημονικά πλέον ότι τα μωρά έχουν αίσθηση του δικαίου ήδη από την ηλικία των 15 μηνών. Σε έρευνα που έγινε στο πανεπιστήμιο της Washington, 47 μωρά παρακολούθησαν videos ενός πειράματος όπου μοίραζαν γάλα και μπισκότα σε δύο άτομα. Όταν ο ένας έπαιρνε περισσότερο φαγητό από τον άλλον, τα μωρά ενέτειναν την προσοχή τους. Αυτό σημαίνει ότι περίμεναν πιο δίκαιη διανομή. Οι ερευνητές επίσης διαπίστωσαν ότι τα μωρά που πρόσεξαν την αδικία ήταν πιο πιθανό να μοιράζονται τα παιχνίδια τους.

.

Καταλαβαίνουν τα πάντα!
Δεν είναι μέντιουμ, αλλά όπως κατέδειξε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο του Missouri, από τους πρώτους 10 μήνες της ζωής τους τα μωρά μπορούν να παρακολουθήσουν τη σκέψη των γύρω τους. Η Yuyan Luo, επίκουρος καθηγήτρια ψυχολογίας που επέβλεψε την έρευνα, δήλωσε: «Τα μωρά, όπως και οι ενήλικες, όταν βλέπουν κάτι για πρώτη φορά -όταν  κάτι τους προκαλεί έκπληξη- τείνουν να κοιτούν επίμονα για αρκετή ώρα. Αυτή η αντίδραση δείχνει ότι αναγνωρίζουν πως κάτι δεν πάει καλά». Η διαδικασία αυτή λέγεται «παραβίαση προσδοκίας». Όταν τα μωρά εκπλήσσονται από κάτι ή παρατηρούν πως κάτι απρόσμενο συνέβη, τείνουν λοιπόν να κοιτούν πιο παρατεταμένα. Στην έρευνα της Luo, τα μωρά παρακολουθούσαν ηθοποιούς να επιλέγουν συστηματικά το αντικείμενο Α (π.χ. έναν κύβο ή έναν κύλινδρο) αντί για το αντικείμενο Β. Όταν ένας ηθοποιός έσπαγε τον κανόνα και επέλεγε το αντικείμενο Β, τα μωρά κοιτούσαν για περισσότερη ώρα, συνήθως 5 – 6 δευτερόλεπτα, δείχνοντας στους επιστήμονες ότι αναγνώριζαν την αλλαγή στην προτίμηση.

.

Έχουν το ρυθμό
Ερευνητές από το Brigham Young University διαπίστωσαν ότι από την ηλικία των πέντε μηνών τα μωρά ξεχωρίζουν και προτιμούν τα χορευτικά από τα λυπητερά και απαλά τραγούδια. Με άλλα λόγια, είναι χαρούμενα. Το ξέρουν. Θα χτυπούν τα χέρια τους, θα κοιτούν πιο επίμονα. Πειράματα έδειξαν σε μωρά ένα ανέκφραστο πρόσωπο ενώ έπαιζε η μουσική. Όταν έπαιζε κάποιο νέο λυπητερό τραγούδι, τα μωρά απέστρεφαν το βλέμμα. Όταν η μουσική γινόταν πιο ζωηρή, τα μωρά κοιτούσαν 3-4 δευτερόλεπτα παραπάνω!

.

Ξεχωρίζουν τον Καλό από τον Κακό
Ήδη από έξι μηνών τα μωρά κάνουν ηθικές εκτιμήσεις σύμφωνα με ερευνητές του Yale. Στη διάρκεια έρευνας του Yale, μωρά παρακολούθησαν μια παράσταση με κούκλες στην οποία μια ξύλινη φιγούρα με μάτι προσπαθούσε να σκαρφαλώσει σε έναν λόφο ξανά και ξανά. Μερικές φορές μια άλλη κούκλα τον βοηθούσε και άλλοτε μια τρίτη κούκλα τον έσπρωχνε κάτω. Αφού παρακολούθησαν το σκηνικό αρκετές φορές, τα μωρά είχαν την ευκαιρία να παίξουν με τις δύο κούκλες και έδειξαν σαφή προτίμηση στην κούκλα με τον καλό χαρακτήρα.

.

Διαβάζουν τα χείλη;
Η Dr. Janet Weker του Πανεπιστημίου του British Columbia, που μελετά τον τρόπο που τα μωρά αντιλαμβάνονται τη γλώσσα, διαπίστωσε πως αν η μητέρα μιλάει δύο γλώσσες κατά την εγκυμοσύνη, το βρέφος μπορεί να ξεχωρίσει τις διαφορές ανάμεσα στις δύο γλώσσες. Η έρευνα της Werker βρήκες επίσης ότι τα μωρά ηλικίας 4-6 μηνών μπορούν να διακρίνουν οπτικώς δύο γλώσσες όταν παρακολουθούν video που είναι στο αθόρυβο με κάποιον που μιλάει και τις δύο γλώσσες!

Πετάει ο Άγιος Βασίλης;

Santa passed out

Τα παιδιά δεν είναι καθόλου εύπιστα. Κι όμως πιστεύουν στον Άγιο Βασίλη, ενώ δεν πιστεύουν ότι υπάρχουν οι γοργόνες ή ο Harry Potter. Γιατί συμβαίνει αυτό. Πώς πρέπει οι γονείς να διαχειριστούν το θέμα του Άϊ Βασίλη;

Εκατομμύρια γονείς κάθε χρόνο βάζουν τα δυνατά τους για να συντηρήσουν το μύθο του Άγιου Βασίλη, γεγονός που αποτελεί ένδειξη του σκεπτικισμού των παιδιών. Γενικώς λέμε στα παιδιά μας κάθε λογής θαυμαστή και φανταστική ιστορία. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας (ήδη από τα τρία χρόνια τους) είναι πολύ ικανά στο να ξεχωρίζουν τις διαφορές ανάμεσα στην πραγματικότητα και το ψέμα. Επίσης, στο δυτικό κόσμο παρατηρείται πως τα περισσότερα παιδιά ηλικίας 5-6 ετών κατανοούν την ύπαρξη μικροβίων ή του οξυγόνου παρότι δεν τα βλέπουν, αλλά με βεβαιότητα αρνούνται ότι υπάρχουν γοργόνες, τέρατα ή ο Harry Potter.

Στην πράξη, τα μικρά παιδιά ίσως είναι λιγότερο επιρρεπή στην εξαπάτηση. Έρευνες σε παιδιά στην Μαδαγασκάρη και τη Νότιο Αφρική δείχνουν ότι σε σχέση με τους γονείς τους είναι πολύ πιο δύσπιστα σε θέματα μεταφυσικής! Και τα τετράχρονα είναι πιθανό να αμφισβητούν περισσότερο από τα εξάχρονα παιδιά ισχυρισμούς περί ύπαρξης φανταστικών προσώπων. Για την ακρίβεια, όσο μεγαλώνουν γίνονται πιο εύπιστα!

Αν όμως τα παιδιά είναι τόσο δύσπιστα, γιατί διαρκεί τόσο πολύ η πίστη στην ύπαρξη του Αη Βασίλη;

Η Ζακλίν Γούλεϊ και συνάδελφοί της στο Πανεπιστήμιο του Τέξας έπειτα από σχετική έρευνα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η πίστη των παιδιών στον Άγιο Βασίλη στην Αμερική δεν κάμπτεται μέχρι περίπου το έβδομο έτος της ζωής τους, ενώ περίπου το ένα τρίτο των παιδιών επιμένει ότι είναι υπαρκτό πρόσωπο μέχρι και την ηλικία των 9.

Φαίνεται δηλαδή πως η πίστη στον Άγιο Βασίλη αυξάνεται όσο μεγαλώνουν τα παιδιά (περισσότερα πεντάχρονα λένε ότι ο Άγιος Βασίλης υπάρχει σε σύγκριση με τα τρίχρονα).

Κι αυτό σε κάποιο βαθμό ισχύει επειδή τα πεντάχρονα παιδιά έχουν εκτεθεί για περισσότερο χρόνο στην ιδέα. Το πιο εκπληκτικό στοιχείο του πορίσματος της έρευνας είναι ότι οι κρίσεις σχετικά με το τι είναι πραγματικό δεν είναι απλώς θέμα ευπιστίας ή ηλικίας. Η πίστη των παιδιών σε ό,τι τους λένε αποτελεί θεμελιώδη μηχανισμό της ανθρώπινης μάθησης. Μεγάλο μέρος της γνώσης που απαιτείται για τη λειτουργία σε σύνθετες κοινωνίες δεν θα μπορούσε να συγκεντρωθεί μόνο μέσα από προσωπικές εμπειρίες. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και πολύ μικρά παιδιά φαίνεται ότι χρησιμοποιούν σχετικά εξελιγμένα φίλτρα για να αποφασίσουν τι να πιστέψουν και τι όχι.

Μέχρι την ηλικία των 3 ή 4 ετών, τα παιδιά κάνουν διακρίσεις ως προς τα άτομα που ακούνε. Κατά κανόνα εμπιστεύονται ανθρώπους οικείους ή όσους φαίνεται να έχουν κάποια εξειδίκευση. Παρακολουθούν πόσο ακριβής υπήρξε ο ομιλητής στο παρελθόν και εξετάζουν προσεκτικά τους λόγους για τους οποίους ο συγκεκριμένος τύπος μπορεί να έκανε λάθη.

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας επίσης λαμβάνουν υπόψη το πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίζονται τα διάφορα πρόσωπα. Τείνουν να μην πιστεύουν χαρακτήρες που κάνουν υπεράνθρωπες πράξεις ή υπάρχουν σε κόσμους όπου γίνονται απίθανα πράγματα, όπως οι γοργόνες, τα τέρατα ή ο Harry Potter. Ωστόσο πιστεύουν σε χαρακτήρες που συζητούνται με όρους απτών επιτευγμάτων στον πραγματικό κόσμο -τα μικρόβια σε αρρωσταίνουν ή ή νεράιδα των δοντιών τους αφήνει χρήματα.

Στις περισσότερες περιπτώσεις τα παιδιά που δεν πίστευαν στον Άγιο Βασίλη, δεν πίστευαν γενικά στην ύπαρξη όσων δεν είχαν δει με τα μάτια τους.

Πάντως ακόμη και τα πιο μικρά παιδιά αναζητούν αποδείξεις που υποστηρίζουν αυτά που πιστεύουν. Παρά τα φίλτρα αναζήτησης της αλήθειας που χρησιμοποιούν τα παιδιά, οι συνθήκες συνωμοτούν εναντίον των παιδιών στην περίπτωση του Άγιου Βασίλη. Τους λένε για αυτόν πρόσωπα που εμπιστεύονται στο πλαίσιο των επιδράσεων που ασκεί στον πραγματικό κόσμο -«O Αϊ Βασίλης έφαγε όλα τα μπισκότα» ή ο «Αϊ Βασίλης σου άφησε δώρα». Και υπάρχουν απτές αποδείξεις της ύπαρξής του -τα μπισκότα εξαφανίζονται και τα δώρα είναι εκεί πραγματικά.

Πολλοί γονείς καταβάλλουν απίστευτη προσπάθεια για να πείσουν ακόμη και το πιο δύσπιστο παιδί -τυλίγουν τα δώρα σε διαφορετικό χαρτί, γράφουν σημειώματα με διαφορετικό γραφικό χαρακτήρα και αφήνουν πατημασιές με χιόνι στο χαλάκι. Και σαν να μην ήταν όλα αυτά αρκετά πειστικά, η κοινωνία συνολικά ενσωματώνει το μύθο.

Υπάρχουν κάποιοι που θέτουν υπό αμφισβήτηση το αν οι γονείς θα πρέπει να διαιωνίζουν το μύθο του Άγιου Βασίλη στα παιδιά τους. Τα επιχειρήματα εναντίον αυτής της πρακτικής περιλαμβάνουν την αναίρεση της εμπιστοσύνης των παιδιών, τη χρησιμοποίηση του Άγιου Βασίλη ως μέσου ελέγχου της συμπεριφοράς και το γεγονός ότι οι γονείς τελικά επιφυλάσσουν στα παιδιά τους μια απογοήτευση.
Από την άλλη πλευρά οι υποστηρικτές υπογραμμίζουν ότι όταν τα παιδιά καταλαβαίνουν τελικά ότι ο Άγιος Βασίλης δεν είναι πραγματικός τείνουν να απολαμβάνουν την εξυπνάδα τους παρά να απογοητεύονται. Και ως προς τα μειονεκτήματα, αυτά που έρχονται με την μαγεία και τα δώρα, θεωρείται πιθανότερο ότι δεν θα γίνουν αιτία θυμού  -τουλάχιστον όχι για πολύ καιρό.

Πηγή: The Guardian

Ας πετάνε παντεσπάνι!

Messy toddlers

Τα παιδιά σας λερώνουν πολύ στο φαγητό; Θαυμάσια. Αυτό σημαίνει ότι θα μαθαίνουν πιο γρήγορα!

Οι γονείς που διαρκώς σκουπίζουν φαγητά από την καρέκλα του μωρού, το τραπέζι, τους τοίχους, το ταβάνι ή ακόμη και από τον σκύλο έπειτα από ένα γεύμα έχουν λόγους να αισθάνονται τυχεροί. Νέα έρευνα δείχνει ότι μέσα σε όλο αυτό το χάος, το παιδί τους μαθαίνει. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Αϊόβα (UI) μελέτησαν πως τα 16 μηνών παιδιά μαθαίνουν τις λέξεις για μη στερεά αντικείμενα -όπως οι φρουτόκρεμες ή το γάλα- που κατά κανόνα μαθαίνουν με πιο αργό ρυθμό και διαπίστωσαν ότι αυτά που λέρωναν με αυτά περισσότερο μάθαιναν τις λέξεις πιο γρήγορα. Ο εγκέφαλος των μωρών συνήθως συλλαμβάνει πιο εύκολα λέξεις για αμετάβλητα υλικά, όπως τουβλάκια, μήλα ή η μαμά και ο μπαμπάς, επειδή όταν τα ζουλάνε ή τα τσιμπάνε παραμένουν περίπου τα ίδια, ενώ τα μη στερεά αντικείμενα είναι λίγο πιο δύσκολα να τα κατανοήσουν. Σκεφτείτε την φρουτόκρεμα: μερικές φορές παίρνει το σχήμα του μπολ, άλλες του κουταλιού και μερικές φορές γίνεται μια μεγάλη μάζα στο πάτωμα. Ή σκεφτείτε τις ομοιότητες μεταξύ της κόλλας και του γάλατος: αν δεν τα αγγίξετε, θα έμοιαζαν αρκετά μεταξύ τους.

Για να εξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο τα μικρά παιδιά έμαθαν τις λέξεις ρευστών, μεταβλητών ουσιών, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν 14 γλοιώδη προϊόντα, κυρίως πράγματα που τα παιδιά θα μπορούσαν να βάλουν με ασφάλεια στο στόμα τους, όπως φρουτόκρεμα, πουτίγκα, χυμός ή σούπα. Καθώς έδιναν το καθένα από αυτά στα παιδιά, τους έδιναν ονόματα όπως «νταξ» ή «κιβ». Λίγο αργότερα ρώτησαν τα παιδιά αν ήξεραν το όνομα των ουσιών, που παρουσιάστηκαν σε διαφορετικά μεγέθη και σχήματα. Τα παιδιά που μπορούσαν να θυμηθούν τα ονόματα δεν βασίζονταν προφανώς μόνο στην όψη τους.

Τα παιδιά που τα είχαν πραγματικά πιάσει στα χέρια τους -και ενίοτε τα είχαν πετάξει σε τοίχους ή πατώματα- ήταν αυτά που κατάλαβαν καλύτερα τις διαφορές στην υφή και την γεύση τους. Όλα αυτά τα παιχνίδια ήταν στην πραγματικότητα ένας τρόπος μάθησης. Βοηθούσε επίσης αν κάθονταν σε ψηλό καρεκλάκι: «Όπως φάνηκε, όταν τα παιδιά κάθονταν σε ψηλό καρεκλάκι ήταν πιο πιθανό να λερώσουν, επειδή τα παιδιά ξέρουν ότι αυτή είναι η θέση για να λερώνουν» ανέφερε η Λαρίσα Σάμιουελσον, επίκουρος καθηγήτρια ψυχολογίας στο UI, που επέβλεψε την εργασία μεταπτυχιακών φοιτητών για την Ανάπτυξη της Επιστήμης. «Το παιχνίδι με τα φαγητά πραγματικά βοήθησε τα παιδιά στο εργαστήρι και έμαθαν πιο καλά τα ονόματα».

Το πόρισμα αυτό υποστηρίζουν και άλλες έρευνες που βρήκαν ότι η γρήγορη και αποτελεσματική μάθηση προϋποθέτει ότι το παιδί είναι ανοιχτό σε νέα, άγνωστα στοιχεία- όπως αυτά που προκύπτουν όταν αγγίζουν και μυρίζουν πράγματα για πρώτη φορά. Όσο πιο ανοιχτός είναι ο εγκέφαλος στην πρόσληψη τέτοιων πληροφοριών, τόσο πιο γρήγορα μαθαίνει το παιδί για το περιβάλλον του, συμπεριλαμβανομένων πραγμάτων που αλλάζουν σχήμα ή που είναι δύσκολο να τα ξεχωρίσει κάποιος από κάποια άλλα αντικείμενα.

Αυτό ίσως δεν σημαίνει ότι όλα τα παιδιά που λερώνουν περισσότερο θα γίνουν ιδιοφυίες, αλλά ίσως μερικά παιδιά από αυτή την ομάδα που λερώνει υπερβολικά να αποδώσουν την ευκολία τους στην απόκτηση νέων ικανοτήτων στο …βρόμικο παρελθόν τους!

Πηγή: Περιοδικό TIME

Έφτασε η ώρα να πετάξει την πιπίλα;

quit thumb sucking habit

Το πιπίλισμα του αντίχειρα ή η χρήση πιπίλας είναι μία από εκείνες τις συνήθειες που τα βρέφη υιοθετούν για να αισθάνονται ασφάλεια. Αν όμως το παιδί σας συνεχίσει να καταφεύγει σε αυτή τη μέθοδο για να ηρεμεί και να χαλαρώνει μετά τα δύο με τέσσερα έτη ζωής, υπάρχει πιθανότητα η συνήθεια αυτή να επηρεάσει το σχήμα του στόματός του ή τη διάταξη των δοντιών του. Αν σταματήσει προτού βγουν τα πρώτα μόνιμα δόντια του, τότε υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να διορθωθούν τα πράγματα από μόνα τους και να μην χρειαστούν ορθοδοντικές παρεμβάσεις. Αν όμως, δεν διορθωθούν και τα άνω μόνιμα δόντια προέχουν, μπορεί να χρειαστεί ορθοδοντική θεραπεία ώστε να ευθυγραμμιστούν τα δόντια και να προλάβετε τυχόν σπάσιμο των μπροστινών δοντιών. 

Το θέμα είναι λοιπόν σοβαρό και αξίζει να ασχοληθείτε με αυτό εγκαίρως. Σε κάποιες περιπτώσεις τα παιδιά σταματούν από μόνα τους το πιπίλισμα και δεν χρειάζεται να παρέμβετε. Αυτό συμβαίνει συνήθως όταν οι γονείς αγνοούν τη συνήθεια αυτή. Υπάρχουν όμως πάρα πολλές περιπτώσεις παιδιών που θα χρειαστεί να τα βοηθήσουν οι γονείς για να σταματήσουν τη συνήθεια της πιπίλας ή του αντίχειρα. Το πρώτο που πρέπει να θυμάστε είναι πως οι παρατηρήσεις, τα κοροϊδευτικά σχόλια, ή οι τιμωρίες μπορεί να εκνευρίσουν το παιδί και να έχουν ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα. Για το λόγο αυτό, δοκιμάστε καλύτερα τα παρακάτω:

  • Αντί να το μαλώνετε όταν υποκύπτει στην ανάγκη για πιπίλα ή αντίχειρα, προτιμήστε τους επαίνους και τις ανταμοιβές κάθε φορά που δεν υποκύπτει στον πειρασμό.
  • Φτιάξτε μαζί ένα διάγραμμα όπου μπορείτε να κολλάτε αστέρια ή καθημερινά μικρά δωράκια. Οι ήπιες καθημερινές υπενθυμίσεις μπορούν επίσης να βοηθήσουν σημαντικά.
  • Αν παρατηρήσετε ότι το παιδί σας χρησιμοποιεί αυτή τη συνήθεια όταν βαριέται, προσπαθήστε να το έχετε συνέχεια απασχολημένο ή αποσπάστε του την προσοχή με κάτι που του αρέσει.
  • Αν δείτε αλλαγές στην οροφή του στόματος (υπερώα) ή στη διάταξη των δοντιών του θα πρέπει να ζητήσετε τη γνώμη ειδικού. Υπάρχουν συσκευές που μπορούν να τοποθετηθούν στο στόμα και να κάνουν δύσκολη τη συνήθεια αυτή.
  • Τα καλά νέα είναι ότι τα περισσότερα παιδιά εγκαταλείπουν τη συνήθεια αυτή μέχρι τα μέσα του δημοτικού, κυρίως λόγω της πίεσης που νιώθουν από τα άλλα παιδιά. Ωστόσο, μπορεί το παιδί σας να αποζητά τη συνήθεια αυτή ξανά την ώρα του ύπνου ή για να ηρεμήσει όταν είναι πολύ εκνευρισμένο ή κουρασμένο. Αυτό όμως δεν προξενεί ιδιαίτερη βλάβη.
  • Η άσκηση υπερβολικής πίεσης στο παιδί για να σταματήσει μια κακή συνήθεια μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό. Μην αγχώνεστε και να θυμάστε ότι είναι κι αυτή μια συνήθεια που τελικά το παιδί θα σταματήσει από μόνο του.

 

Αν σας άρεσε αυτό το άρθρο, αναζητήστε και στο facebook τη σελίδα του Pediatric Care για καθημερινή επικοινωνία!

Η στήριξη παιδιών σε περιόδους κρίσεων

melancholic boy

Η ψυχολόγος Δήμητρα Χ. Σύρκου δίνει πολύτιμες συμβουλές για την στήριξη των παιδιών σε περιόδους κρίσεων. Πώς θα καταλάβετε αν το παιδί σας υποφέρει και πώς θα το ανακουφίσετε; Διαβάστε το άρθρο που ακολουθεί και διαδώστε το για να βοηθήσετε και άλλους γονείς που μπορεί να χρειάζονται καθοδήγηση.

Σε αυτήν την περίοδο που διανύει η χώρα μας γίνεται πολύς λόγος για την οικονομική κρίση και κατ επέκταση για την ψυχολογική κρίση που περιέρχεται ο άνθρωπος. Η συχνή χρήση της λέξης «κρίση» στην καθημερινότητα μας παραπέμπει στο θέμα της στήριξης των παιδιών σε τέτοιου είδους καταστάσεις. Για να καταλάβουμε όμως ακριβώς πως μπορούμε να βοηθήσουμε και να στηρίξουμε τα παιδιά πρέπει καταρχήν να προσδιορίσουμε εννοιολογικά τον όρο κρίση.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ «ΚΡΙΣΗ» ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΙΔΗ ΚΡΙΣΕΩΝ

Η κρίση, λοιπόν, είναι μια προσωρινή κατάσταση αναστάτωσης και αποδιοργάνωσης, που χαρακτηρίζεται από την αδυναμία του ατόμου να τη χειριστεί. Όταν ο άνθρωπος βρίσκεται  σε κρίση κατακλύζεται από συναισθήματα εξάντλησης, ανεπάρκειας, σύγχυσης, άγχους και συχνά από την αίσθηση ότι είναι αβοήθητος. Πολύ συχνά οι άνθρωποι που βρίσκονται σε κρίση νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο και είναι αδύναμοι να προσαρμοστούν και να αποδεχτούν τη νέα κατάσταση.

Οι περισσότεροι θεωρητικοί της ψυχολογίας διακρίνουν δύο είδη κρίσεων, τις αναπτυξιακές και τις κρίσεις καταστάσεων (περιστασιακές κρίσεις). Οι αναπτυξιακές κρίσεις αφορούν σε γεγονότα που σχετίζονται με τη μετάβαση του ατόμου από ένα αναπτυξιακό στάδιο σε ένα άλλο, π.χ. η είσοδος του παιδιού στο σχολείο, το πέρασμα στην εφηβεία, ο ερχομός νέου μέλους στην οικογένεια κ.τ.λ. Οι περιστασιακές κρίσεις, απ την άλλη, είναι γεγονότα που συμβαίνουν αναπάντεχα και δεν σχετίζονται με την ηλικία ή το αναπτυξιακό στάδιο του ατόμου. Π.χ. μια σοβαρή ασθένεια, απροσδόκητος θάνατος, φυσικές καταστροφές (σεισμός κ.τ.λ.), οικονομική κρίση, αλλαγή σπιτιού κ.α.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΕ ΚΡΙΣΗ

Τα παιδιά που βιώνουν μια κρίση παρουσιάζουν διάφορα συμπτώματα, τα οποία ποικίλλουν από παιδί σε παιδί τόσο ως προς τη φύση όσο και ως προς την έκτασή τους. Οι πιο κοινές αντιδράσεις των παιδιών που έχουν βιώσει μια κρίση είναι:

  • Επαναβίωση του γεγονότος μέσω της σκέψεως
  • Φόβος ότι θα συμβεί ξανά που εκδηλώνεται με έντονο άγχος
  • Απόσυρση από το εξωτερικό περιβάλλον και από δραστηριότητες
  • Έντονη ανάγκη να προσκολληθούν στα μέλη της οικογένειας τους
  • Απώλεια ελέγχου και απώλεια σταθερότητας
  • Εγωκεντρικές αντιδράσεις
  • Παλινδρόμηση (τα παιδιά υιοθετούν συμπεριφορές παιδιών μικρότερης ηλικίας)
  • Χιούμορ (τα παιδιά διακωμωδούν τις δυσκολίες τους για να εκφράσουν τον πόνο τους ή το θυμό τους)
  • Άρνηση (τα παιδιά συμπεριφέρονται σαν να μη συμβαίνει το στρεσογόνο γεγονός)

Η ίδια η φύση της κρίσης, λοιπόν,  ενδέχεται να προκαλέσει στο παιδί την αίσθηση ότι δεν μπορεί να έχει κανέναν έλεγχο και ότι η φυσική κατάσταση των πραγμάτων έχει διακοπεί. Κάτι τέτοιο κλονίζει την εμπιστοσύνη τους απέναντι στο περιβάλλον και διαταράσσει την ισορροπία της οικογένειας.

ΕΥΑΛΩΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Αξίζει να αναφερθεί ότι κάποια παιδιά κρίνονται ως ιδιαίτερα ευάλωτα στην απέναντι σε μια «κρίση». Πρέπει να διευκρινιστεί ότι η εμφάνιση ενός δυνητικά επικίνδυνου γεγονότος δεν στοιχειοθετεί από μόνη της κρίση, αλλά χρειάζεται και το ίδιο το άτομο να αντιληφθεί αυτό το γεγονός ως απειλητικό. Έτσι, κρίνονται ιδιαίτερα ευάλωτα στην κρίση τα παιδιά που:

Α) έχουν υποστεί προηγούμενο τραύμα ή απώλεια

Β) ανησυχούν για την ασφάλεια κάποιου μέλους της οικογένειας

Γ) στερούνται εσωτερικών δυνάμεων βάσει του τρόπου διαπαιδαγώγησης από την οικογένεια τους

Δ) έχουν κάποια προϋπάρχουσα ψυχοπαθολογία (π.χ. ψυχική ασθένεια).

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Βασικοί στόχοι για την υποστήριξη των παιδιών είναι να ενθαρρυνθούν ώστε να συνεχίσουν να κάνουν όλα όσα έκαναν στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό και να διατηρήσουν τη συναισθηματική τους ισορροπία και αυτοεικόνα. Για να επιτευχθεί, βεβαίως, κάτι τέτοιο τα παιδιά χρειάζεται να διαχειριστούν επιτυχώς τα έντονα συναισθήματα που προκαλούνται από την κατάσταση, πάντα με τη βοήθεια των ενηλίκων. Εκείνοι πρέπει να δώσουν στο παιδί την ευκαιρία να επικοινωνήσει μαζί τους παρακινώντας το να εκφράσει τα συναισθήματα του.

Πιο συγκεκριμένα, είναι απαραίτητο να βοηθηθεί το παιδί να συνειδητοποιήσει ότι η κρίση έχει συμβεί ακολουθώντας κάποια βήματα:

  1. Ακούμε προσεκτικά τα γεγονότα από το ίδιο το παιδί ώστε να κατανοήσουμε πως το έχει βιώσει και έτσι να απαντήσουμε σε ενδεχόμενα ερωτηματικά που προκύπτουν.
  2. Εστιάζουμε στο πως ένιωσε και νιώθει, ώστε να του δώσουμε να καταλάβει ότι τα συναισθήματα του είναι φυσιολογικά.
  3. Αποφεύγουμε την απόδοση ευθυνών και τον ψευδή καθησυχασμό. Κάτι τέτοιο έχει ως αποτέλεσμα τη θυματοποίηση και την παθητικότητα των παιδιών μέσα στη νέα κατάσταση. Η εστίαση δεν χρειάζεται να είναι στο «ποιος φταίει», αλλά στο τι κάνουμε από εδώ και στο εξής.
  4. Παρέχουμε στα παιδιά την αίσθηση της ελπίδας και της προσδοκίας, διατηρώντας πάντα την αξιοπιστία μας με το να βασιζόμαστε σε ρεαλιστικά δεδομένα. Μ αυτόν τον τρόπο θα καταφέρουν να αντιμετωπίσουν τη δύσκολη κατάσταση γνωρίζοντας ότι θα βγουν από αυτήν πιο δυνατά και πιο σοφά.
  5. Ενθαρρύνουμε την ανάληψη δράσης από το παιδί. Προκειμένου να καταφέρει να ανταπεξέλθει στα καθημερινά καθήκοντα ουσιαστική βοήθεια προσφέρει η συμμετοχή σε δραστηριότητες που του δίνουν ενεργό ρόλο (π.χ. συμμετοχή σε ομάδες, αθλήματα, η κοινωνική δραστηριότητα, η εθελοντική προσφορά). Με αυτόν τον τρόπο βοηθάμε τα παιδιά να περάσουν από το ρόλο του θύματος στο ρόλο του πρωταγωνιστή και να ανακτήσουν την αίσθηση του εαυτού τους και την πίστη στις δυνατότητες τους.

ΔΗΜΗΤΡΑ Χ. ΣΥΡΚΟΥ
ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ

Πηγή: Advance Pharmacies